जागतिक मधमाशी दिनानिमित्त ‘विजया ॲग्रो इंडस्ट्रीज’चा राज्यव्यापी उपक्रम

मधमाश्यांचे संवर्धन म्हणजे भविष्यातील अन्नसुरक्षा – विवेक रोहोकले

संगमनेर (प्रतिनिधी) – २० मे रोजी जागतिक मधमाशी दिनाच्या निमित्ताने ‘विजया ॲग्रो इंडस्ट्रीज’ या संस्थेने महाराष्ट्रभर एक अनोखा जागृती उपक्रम राबवला. २००७ पासून शेतकऱ्यांसोबत जैविक व नैसर्गिक शेतीसाठी कार्यरत असलेली ही संस्था, तिचे मार्गदर्शक विवेक रोहोकले आणि सविता रोहोकले यांच्या नेतृत्वाखाली सुमारे ४० ते ५० गावांमध्ये पोहोचली. अहिल्यानगर, नाशिक, सोलापूर, पुणे, सातारा आदी जिल्ह्यांमध्ये त्यांनी शेतकऱ्यांना मधमाश्यांचे पर्यावरणीय, कृषी व पोषणमूल्यांसाठीचे महत्त्व समजावून सांगितले. या उपक्रमात शाळांमधील विद्यार्थ्यांसाठी माहिती सत्रे, मधमाश्यांचे थेट निरीक्षण, जैविक खते व सेंद्रिय उत्पादनांबाबत मार्गदर्शन यांचा समावेश होता. ग्रामीण भागात पर्यावरणाविषयी मोठ्या प्रमाणावर जागरूकता निर्माण करण्यास हा उपक्रम प्रभावी ठरला.

“जर मधमाशा नष्ट झाल्या, तर माणूस चार वर्षांत नष्ट होईल,” असे अल्बर्ट आइन्स्टाईन यांनी म्हटले होते. ही बाब आज अधिक चिंताजनक ठरत आहे, कारण मधमाश्यांच्या संख्येत जगभर लक्षणीय घट होत चालली आहे. मधमाशी ही केवळ मध तयार करणारी कीटक नसून ती संपूर्ण अन्नसाखळीतील एक अत्यंत महत्त्वाचा दुवा आहे. विविध प्रकारच्या फळझाडे, फुलझाडे, भाजीपाला, तसेच धान्यपिकांचे परागीभवन करण्याचे काम मधमाश्या करत असतात. परागीभवनाची ही प्रक्रिया जर खंडित झाली तर उत्पादनात मोठी घट होईल आणि कालांतराने अनेक वनस्पती प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर जातील. परिणामी अन्नधान्याचा तुटवडा निर्माण होईल, भूकबळी वाढतील आणि अन्नसुरक्षेचा प्रश्न गंभीर बनेल.

विशेष म्हणजे, जे अन्न परागीभवनाच्या प्रक्रियेविना उत्पन्न होते, ते केवळ स्वरूपातच नव्हे तर पौष्टिकतेतही कमी असते. आज आपण हायब्रीड अन्नपदार्थांचा अधिक वापर करत आहोत. हे अन्न केवळ दिसायला आकर्षक असते, परंतु त्यातून शरीराला आवश्यक ते जीवनसत्त्वे, खनिजे व पोषणमूल्ये मिळत नाहीत. त्यामुळे शारीरिक व मानसिक विकासावर विपरीत परिणाम होतो, आणि ही बाब आता जगभरातील संशोधनातून अधोरेखित होत आहे. त्यामुळे मधमाश्यांचे संवर्धन ही निसर्गाचीच नव्हे तर आपल्या आरोग्याची आणि भविष्यातील अन्नसुरक्षेचीही जबाबदारी आहे.

अन्न व कृषी संघटनेच्या (FAO) २०२४च्या अहवालानुसार, जगातील सुमारे ७५ टक्के अन्नपिकांचे उत्पादन परागीभवनावर अवलंबून आहे. भारतामध्येही भाजीपाला आणि फळपिकांपैकी सुमारे ५० टक्के उत्पादनांमध्ये मधमाश्यांचे थेट योगदान आहे. मात्र गेल्या दशकात, विशेषतः २०१२ ते २०२२ या काळात देशात मधमाशी वसाहतींमध्ये ३० टक्के घट झाली आहे, असे ‘इंडियन पोलिनेटर रिसर्च फाउंडेशन’ने स्पष्ट केले आहे. हे चित्र धोक्याचे असून, आता तरी आपण वेळेत जागे न झाल्यास भविष्यात अन्न, पर्यावरण आणि मानवजातीसमोरील संकट अपरिहार्य ठरेल.

अशा काळात शेतकऱ्यांनी रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर कमी करून जैविक उपायांचा अवलंब करणे अत्यावश्यक झाले आहे. त्यामुळे मधमाश्यांचे जीवन सुरक्षित राहील, वनस्पतींचे योग्य परागीभवन होईल आणि पर्यायाने आपण व आपली पुढची पिढी अधिक सुदृढ आणि सुरक्षित राहील. ‘विजया ॲग्रो इंडस्ट्रीज’चा हा उपक्रम या दिशेने एक सकारात्मक पाऊल असून, त्यातून निसर्ग, शेती आणि समाज यांच्यातील नात्याला नवीन ऊर्जा मिळेल.

श्री. विवेक रोहोकले, (संचालक – विजया ॲग्रो इंडस्ट्रीज)